پێکهاتەی هەرێمی کوردستان؛ سەقامگیر و لەرزۆک

بە ڕاپۆرتی ئاژانسی هەواڵی مێهر، هەرێمی کوردستان لە ڕوانگەی بریتانیاوە یەکەیەکی سیاسیە کە بە ڕواڵەت ناوەندی حکومەی مۆدێڕن و چوارچێوەی مافی دیاری کراوی هەیە، بەڵام لە کردەوەدا لە ژێر سوڵتەی حزب و بنەماڵەیی ئیدارە دەبێت و ئەو چەند دەستەییە بنەڕەتیە، کارامەیی بە شێوەی پێکهاتەیی سنووردار کردووەتەوە. ڕاپۆرتی مەجلیسی گشتی بریتانیا، هەرێمی نە وەک ڕژێمێکی دیمۆکراتیکی جێگیر، بەڵکوو وەکوو ناوچەیەکی سەقامگیر بەڵام لەرزۆک وەسف دەکات؛ ناوچەیەک کە بۆ ئاسایشی عێراق زەرووریە، بەڵام تووشی لاوازی حوکمڕانی و ڕکابەری ناوخۆیی بەردەوامە. لە ڕوانگەی لەندەنەوە، سیاسەتی هەرێم لەلایەن دوو جەمسەری بارزانی و تاڵەبانی پێک هاتووە و ئەو دوو لایەنەییە تا ڕادەیەک هەموو فاکتەرە دەسەڵاتداریەکان؛ لە هێزە ئەمنی و ئابووریەکانەوە بگرە هەتا پەرلەمان و دەزگای دادوەریی بە دوو بەشی جودا دابەش کردووە.

ئەگەرچی هەرێم بە پێی دەستووری عێراق پێگەیەکی فیدراڵی فەرمی هەیە، بەڵام کێشە چارەسەر نەکراوەکان لەگەڵ بەغدا لەسەر نەوت، بودجە و ناوچە کێشەلەسەرکان، لە شوێنیکی ڕەرزۆک دایناوە. بریتانیا جەخت دەکات کە ئابووری هەرێم بە شێوەیەکی مەترسیدار بە ڕانتی نەوتەوە بەستراوەتەوە و لە ئەو کاتەوە کە دادگاکای عێراق و ناوەندە دادوەریە نێودەوڵەتیەکان هەناردەی نەوتیان سنووردار کردەوە، هەولێر زیاتر لە هەر کاتێکی دیکە کەوتووەتە ژێر گوشاری دارایی بەغدا. ئەم دۆخە توانی هەرێمی بۆ کردەوەی سەربەخۆ کەم کردەوە و ناچاری کرد بە سازشی زیاتر لەگەڵ حکومەتی ناوەندی؛ رەوتێک کە بە بڕوای لەندەن بە پێی دۆخی دوای گشت پرسی 2017 ناچار بە قبووڵ کردنی بووە.

لە هەمان کاتدا، پێکهاتەی ئەمنیەتی هەرێم-بەتایبەتی هێزەکانی پێشمەرگە لە لێکدانەوەی بریتانیا هەم خاڵی بەهێزە و هەم خاڵی لاوازی. پێشمەرگەکان هاوبەشی سەرەکی ڕۆژاوا بۆ بەرەنگار بوونەوەی داعس بوون، بەڵام وابەستەییان بە پارتی و یەکێتی لەمپەرێک بووە بۆ پێکهێنانی هێزی یەکپارچەی نەتەوەیی و ئەگەری چاکسازی حیرفەیی کەم کردووەتەوە. لەندەن یەکپارچە کردنەوەی پێشمەرگەی تەوەری سەرەکی سەقامگیری هەرێم دەزانێت بەڵام ڕکابەرەیە ناوخۆییەکانی دوو پارتە دەسەڵاتدارەکە لەمپەری سەرەکی سەر ڕێگای ئەو پڕۆیەیە. جگە لە ئەوە، گوشاری ئەمنیەتی دەرەکی - لە بوونی سەربازی تورکیا و ئۆپراسیۆنی لە دژی پەکەکە تا هێرشەکان بۆ ئەو ناوچە، هەرێمی لە دۆخێکی لاواز هێشتووەتەوە و تێچووە ئەمنیەکانی بردووەتە سەرەوە.

نیگەرانی دیکەی بریتانیا لە بواری مافی مرۆڤ و حوکمڕانیە. لەندەن لەلایەن سەقامگیری هەرێمی بۆ ئاسایشی ناوچەکە و بوونی کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکان بە زەرووری دەزانیت، بەڵام لەلایەکی دیکەش نیسبەت بە دەستگیری ڕۆژنامەڤانان، سنوورداری ئازادی میدیاکان و دزەی هێزە حزبیەکان لە دەزگا دادوەریەکان هۆشداریی دەدات. بە بڕوای بریتانیا، هەرێم بە بێ چاکسازی بنەڕەتی و بەرز کردنەوەی ئاستی روونکاری ناتوانێت پاڵپشتی درێژخایەنی هاوبەشە ڕۆژاواییەکان بپارێزێت، بەتایبەتی لە دۆخێکدا کە پێگەی لە بەغدا لاواز بووەتەوە و ڕکابەرە ناوچەییەکان خەریکی پەرەپێدان بە دزەی خۆیانن.

بە گشتی، ڕاپۆرتی پەرلەمانی بریتانیا هەرێمی کوردستان بە یەکەیەک دەبینێت کە بۆ هاوکێشە دروست کردن لە عیراق و بۆ سیاسەتەکانی ڕۆژاوا لە ناوچەکە زەرووریە، بەڵام دەفرایەتی بە هۆی درزی حزبی، لاوازی حوکمڕانی و سنوورداری دارایی و سیاسی ڕوو لە کەم بوونەوەیە. لەندەن پێی وایە هەرێم ئەمڕۆ دیکە پڕۆژەی سەربەخۆخوازی ملهوڕی ساڵی 2017 نیە، بەڵکوو ناوەندێکی نیوە سەربەخۆیە کە ئەگەر چاکسازی بنەڕەتی تێدا نەکرێت، ڕۆڵ و دزەی لە عیراق و ناوچەکە وردە وردە بچووکتر دەبێتەوە.